توسعه اقتصادی؛ عبور از مسیر سنتی به بزرگراه دیجیتال

جهان صنعت نیوز –  در عصر تحول دیجیتال، رشد اقتصادی از اتکای صرف به توسعه صنعتی فاصله گرفته و به سوی بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان نیروی محرک اصلی پیش رفته است. این تغییر الگو، که تحت تأثیر جهانی‌سازی و نوآوری‌های دیجیتال شکل گرفته، به افزایش بهره‌وری، پویایی اقتصادی و خلق فرصت‌های جدید در حوزه‌هایی مانند تجارت الکترونیک، بانکداری دیجیتال و خدمات داده‌محور منجر شده است. در کشورهای در حال توسعه، فناوری اطلاعات زمینه‌ساز جهش اقتصادی از مدل‌های سنتی به اقتصاد دانش‌بنیان بوده و نقش حیاتی در کاهش فقر، افزایش شمول اجتماعی و تقویت رقابت‌پذیری جهانی ایفا کرده است. مثال‌های موفقی مانند هند، ویتنام و فیلیپین، نشان‌دهنده ظرفیت عظیم فناوری در تسریع رشد اقتصادی هستند.

در حالی که بسیاری از کشورهای جهان با سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه به رشد پایدار و رقابت‌پذیری اقتصادی دست یافته‌اند، ایران همچنان با چالش‌های جدی در این زمینه مواجه است. تحریم‌های اقتصادی، محدودیت در دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری ناکافی، مانع از تحقق کامل پتانسیل‌های این بخش شده‌اند. بر اساس آمارهای بانک مرکزی، موجودی سرمایه در بخش ارتباطات از حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان (به قیمت ثابت) در سال ۱۳۹۳ به ۵۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است؛ رقمی که نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری انجام شده حتی کفاف استهلاک این بخش را نمی‌دهد. همچنین سهم بخش ارتباطات از موجودی سرمایه کل کشور نیز از ۱.۴۴ درصد در سال ۱۳۹۰ به تنها یک درصد در سال ۱۴۰۲ تنزل یافته است. این کاهش سرمایه‌گذاری، همراه با سیاست‌های محدودکننده‌ای نظیر فیلترینگ و نبود زیرساخت‌های مناسب، باعث کاهش نوآوری، افت رقابت‌پذیری و مهاجرت نیروی انسانی متخصص شده است.

با این وجود، ایران همچنان از ظرفیت‌های قابل‌توجهی نظیر جمعیت جوان و نیروی انسانی متخصص برخوردار است. بهره‌برداری از این پتانسیل‌ها مستلزم تدوین سیاست‌های حمایتی، رفع موانع بوروکراتیک، و سرمایه‌گذاری پایدار در زیرساخت‌های دیجیتال است.

از صنعت تا دیجیتال؛ تحول در الگوهای رشد اقتصادی

در دهه‌های اخیر، محرک‌های رشد اقتصادی دستخوش تغییرات ساختاری شده‌اند. در حالی که توسعه صنعتی همچنان یکی از عناصر کلیدی رشد اقتصادی به شمار می‌رود، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌طور فزاینده‌ای جایگاه برجسته‌ای در اقتصادهای مدرن یافته است. این تحول ناشی از پیشرفت‌های سریع در فناوری دیجیتال، روند جهانی‌سازی و افزایش نیاز به بهره‌وری و نوآوری در اقتصادهای ملی است.

در گذشته، صنایع تولیدی و بخش‌های سنتی صنعتی، نقش محوری در رشد اقتصادی ایفا می‌کردند. اما امروزه این بخش‌ها به تنهایی قادر به تأمین رشد پایدار نیستند، به‌ویژه در اقتصادهای پیشرفته‌ای که با اشباع بازارها و فشارهای زیست‌محیطی روبه‌رو هستند. در مقابل، ظهور اقتصاد دیجیتال و گسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، مسیرهای جدیدی برای رشد اقتصادی فراهم کرده است. این فناوری‌ها نه‌تنها زیرساخت‌های اساسی برای بهره‌وری و کارآمدی اقتصادی ایجاد کرده‌اند، بلکه بستری برای نوآوری و خلق فرصت‌های اقتصادی جدید در حوزه‌هایی همچون تجارت الکترونیک، بانکداری دیجیتال و خدمات مبتنی بر داده فراهم کرده‌اند.

تحولات فناورانه همچنین مدل‌های سنتی تولید و مصرف را متحول کرده‌اند. استفاده از فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و اتوماسیون در بخش‌های مختلف اقتصادی، بهره‌وری را به میزان چشمگیری افزایش داده است. در عین حال، مصرف‌کنندگان نیز به سمت خدمات و محصولات دیجیتال همچون آموزش مجازی، خرید آنلاین و تفریحات دیجیتال گرایش یافته‌اند که این امر خود موجب پویایی بیشتر اقتصادهای مدرن شده است.

علاوه بر این، فناوری اطلاعات و ارتباطات توانسته است توسعه صنعتی را نیز متحول کند. مفاهیمی نظیر انقلاب صنعتی چهارم که بر ادغام فناوری‌های دیجیتال با فرایندهای تولیدی تأکید دارد، گویای اهمیت این تحول است. دیجیتالی شدن زنجیره‌های تأمین نیز با کاهش هزینه‌ها و بهبود کارایی، نقش قابل توجهی در افزایش رقابت‌پذیری صنایع ایفا کرده است.

در مجموع، اگرچه توسعه صنعتی همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان محرک اصلی رشد اقتصادی در دنیای امروز شناخته می‌شود. این تغییر بیانگر یک تحول بنیادین در الگوهای رشد اقتصادی جهانی است و بر اهمیت سرمایه‌گذاری در فناوری و نوآوری برای دستیابی به رشد پایدار تأکید دارد.

اقتصاد دیجیتال ؛ امید کشورهای در حال توسعه

در کشورهای در حال توسعه، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌طور خاص اهمیت بیشتری یافته است. کشورهایی مانند چین و هند، با سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه، توانسته‌اند رشد اقتصادی پایداری را تجربه کنند. بسیاری از این کشورها با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، مراحل سنتی صنعتی‌سازی را کنار گذاشته و به سمت اقتصادهای دانش‌بنیان حرکت کرده‌اند. این فرایند جهش، نشان‌دهنده تأثیر شگرف فناوری اطلاعات در تسریع فرایند توسعه است.

پژوهش‌های اخیر نیز این تغییرات را تأیید می‌کنند. یافته‌های علمی نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات، تأثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی دارد، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه که این فناوری‌ها ابزار مؤثری برای افزایش بهره‌وری، بهبود کیفیت خدمات عمومی و کاهش فقر محسوب می‌شوند. این بخش با فراهم کردن زیرساخت‌های دیجیتال، تسهیل دسترسی به اطلاعات و ایجاد نوآوری در فرآیندهای اقتصادی و اجتماعی، نقش حیاتی در تحول ساختارهای اقتصادی ایفا می‌کند. اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات برای این کشورها را می‌توان از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار داد.

• فناوری اطلاعات با دیجیتالی کردن فرآیندهای تولید، توزیع و خدمات، بهره‌وری را در تمامی بخش‌های اقتصادی افزایش می‌دهد. ابزارهای دیجیتال مانند داده‌کاوی، اینترنت اشیا، سیستم‌های هوشمند مدیریتی، امکان بهینه‌سازی منابع و کاهش هزینه‌ها را فراهم می‌کنند. این فناوری‌ها به‌ویژه در بخش‌هایی مانند کشاورزی و صنایع سبک، به کشورهای در حال توسعه کمک می‌کنند تا شکاف بهره‌وری خود را با اقتصادهای پیشرفته کاهش دهند.
• فناوری اطلاعات نقش مهمی در کاهش فقر و ایجاد توسعه پایدار ایفا می‌کند. بانکداری دیجیتال و خدمات مالی موبایلی، دسترسی گروه‌های محروم به سیستم‌های مالی را تسهیل کرده و فرصت‌های جدیدی برای مشارکت در اقتصاد فراهم کرده‌اند. علاوه بر این، پلتفرم‌های آموزشی آنلاین، امکان دسترسی به آموزش با کیفیت را حتی در مناطق دورافتاده مهیا کرده و به رشد سرمایه انسانی کمک می‌کنند. همچنین، خدمات بهداشت از راه دور توانسته است دسترسی به خدمات درمانی را در مناطق کم‌دسترسی افزایش داده و سلامت عمومی را بهبود بخشد.
• فناوری اطلاعات بستر مناسبی برای ایجاد مشاغل جدید در حوزه‌هایی نظیر توسعه نرم‌افزار، تجارت الکترونیک و خدمات دیجیتال فراهم کرده است. این بخش به ویژه برای استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای کوچک، فرصت‌های بی‌نظیری ایجاد کرده است تا با سرمایه‌گذاری کم، به بازارهای محلی و جهانی دسترسی پیدا کنند. همچنین، فناوری اطلاعات با تسهیل اشتغال انعطاف‌پذیر و دورکاری، امکان مشارکت بیشتر زنان و گروه‌های کمتر برخوردار را در بازار کار فراهم کرده است.
• فناوری اطلاعات و ارتباطات با ایجاد زیرساخت‌های دیجیتال، دسترسی گروه‌های مختلف به بازارها، خدمات و اطلاعات را تسهیل کرده و نقش مهمی در تقویت شمول اجتماعی و اقتصادی ایفا کرده است. برای مثال، کشاورزان خرد می‌توانند از طریق پلتفرم‌های دیجیتال به بازارهای بزرگ دسترسی پیدا کنند و محصولات خود را با قیمت‌های رقابتی‌تری به فروش برسانند. همچنین، این فناوری با افزایش شفافیت در مدیریت منابع و کاهش فساد، به بهبود حکمرانی در این کشورها کمک می‌کند.
• این بخش امکان مدیریت هوشمند زیرساخت‌ها را فراهم کرده و بهره‌وری در مصرف منابع طبیعی را افزایش داده است. توسعه شهرهای هوشمند و استفاده از فناوری‌های دیجیتال در مدیریت انرژی، آب و حمل‌ونقل، به کاهش اثرات زیست‌محیطی و افزایش پایداری کمک کرده است.

به طور کلی کشورهای در حال توسعه با سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات، می‌توانند از اقتصادهای سنتی عبور کرده و مستقیماً وارد اقتصاد دیجیتال شوند. تجارت الکترونیک، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد دیجیتال، امکان مشارکت بنگاه‌های کوچک و متوسط در بازارهای جهانی را فراهم کرده و به رشد صادرات کمک می‌کند. این گذار، زمینه‌ساز ایجاد ساختارهای اقتصادی نوین و افزایش رقابت‌پذیری این کشورها شده است.

سه داستان از توسعه اقتصادی دیجیتالی

فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تحول اقتصادی و اجتماعی، در چند دهه اخیر نقش بی‌بدیلی در توسعه کشورهای مختلف ایفا کرده است. کشورهای در حال توسعه، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های این فناوری، موفق شده‌اند مسیر رشد خود را سرعت بخشیده و با بهبود زیرساخت‌های دیجیتال، گام‌های بلندی در جهت کاهش فقر، افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت زندگی بردارند. کشورهایی مانند هند، ویتنام و فیلیپین، نمونه‌های برجسته‌ای از این تحول هستند. آن‌ها با سرمایه‌گذاری هوشمندانه در فناوری اطلاعات، نه‌تنها اقتصادهای خود را متحول کرده‌اند، بلکه توانسته‌اند در رقابت جهانی نیز جایگاه معتبری کسب کنند.

• هند؛ پیشگام جهانی در تحول دیجیتال

هند یکی از نمونه‌های موفق در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تقویت رشد اقتصادی و توسعه پایدار است. این کشور با اجرای برنامه‌های استراتژیک و سرمایه‌گذاری‌های گسترده در زیرساخت‌های دیجیتال، توانسته است به یکی از پیشروان جهانی در حوزه فناوری تبدیل شود. برنامه Digital India که در سال ۲۰۱۵ راه‌اندازی شد، نقشی کلیدی در این موفقیت داشته و بر دیجیتالی کردن خدمات عمومی، گسترش زیرساخت‌های اینترنتی و افزایش شمول مالی متمرکز بوده است.

یکی از موفقیت‌های بزرگ هند در این حوزه، پلتفرم Aadhaar است که به‌عنوان بزرگ‌ترین سیستم شناسایی دیجیتال در جهان شناخته می‌شود. این پلتفرم با ایجاد یک پایگاه داده بیومتریک، امکان دسترسی آسان و امن شهروندان به خدمات عمومی، بانکی و دولتی را فراهم کرده است. علاوه بر این، هند با توسعه سیستم‌های پرداخت دیجیتال مانند UPI (Unified Payments Interface)، توانسته است تراکنش‌های مالی را تسهیل کرده و شمول مالی را در سراسر کشور افزایش دهد.

بخش فناوری اطلاعات هند نیز یکی از موتورهای اصلی رشد اقتصادی این کشور بوده است. شهرهایی مانند بنگلور به مراکز جهانی فناوری تبدیل شده‌اند و هند به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان خدمات فناوری اطلاعات و نرم‌افزار در جهان شناخته می‌شود. این کشور سالانه بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار درآمد از صادرات خدمات فناوری اطلاعات کسب می‌کند که نشان‌دهنده نقش حیاتی این بخش در اقتصاد هند است.

فناوری اطلاعات همچنین تأثیرات گسترده‌ای بر اشتغال‌زایی در هند داشته است. صدها هزار شغل مستقیم و میلیون‌ها شغل غیرمستقیم در حوزه‌های مرتبط با فناوری ایجاد شده است. گسترش اقتصاد دیجیتال و تجارت الکترونیک نیز با پلتفرم‌هایی مانند Flipkart و Paytm، به تقویت فعالیت‌های اقتصادی و افزایش دسترسی به بازارهای محلی و بین‌المللی کمک کرده است.

در کنار این موفقیت‌ها، فناوری اطلاعات به بهبود کیفیت زندگی در هند نیز کمک کرده است. دسترسی به آموزش آنلاین و خدمات بهداشتی دیجیتال باعث شده است که جمعیت محروم نیز از این خدمات بهره‌مند شوند. این رویکرد نوآورانه به‌طور قابل‌توجهی به کاهش نابرابری‌ها و افزایش عدالت اجتماعی در کشور کمک کرده است.

• تجارت الکترونیک : سکوی رشد اقتصادی ویتنام

ویتنام یکی از کشورهای در حال توسعه‌ای است که با تمرکز بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، مسیر رشد اقتصادی و توسعه پایدار خود را متحول کرده است. این کشور با سرمایه‌گذاری استراتژیک در زیرساخت‌های دیجیتال و پذیرش فناوری‌های نوین، به یکی از مراکز مهم فناوری در جنوب شرق آسیا تبدیل شده است. ویتنام توانسته از پتانسیل اقتصاد دیجیتال برای افزایش اشتغال، تقویت صادرات و بهبود کیفیت زندگی بهره‌برداری کند.

یکی از موفقیت‌های برجسته ویتنام در این حوزه، گسترش تجارت الکترونیک است. پلتفرم‌هایی مانند Shopee و Tiki.vn نقش مهمی در توسعه بازارهای آنلاین ایفا کرده‌اند و توانسته‌اند تولیدکنندگان کوچک و متوسط را به بازارهای داخلی و بین‌المللی متصل کنند. این پلتفرم‌ها نه‌تنها فرصت‌های اقتصادی جدیدی ایجاد کرده‌اند، بلکه به افزایش رقابت‌پذیری محصولات ویتنامی در بازارهای جهانی نیز کمک کرده‌اند.

ویتنام همچنین به یک مرکز صادرات محصولات الکترونیکی و نرم‌افزاری تبدیل شده است. سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در بخش فناوری، مانند سامسونگ و اینتل، باعث رشد سریع این بخش شده و سهم قابل‌توجهی از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است. این موفقیت‌ها به دلیل سیاست‌های حمایتی دولت و توسعه زیرساخت‌های فناوری در مناطق مختلف کشور حاصل شده است.

از دیگر دستاوردهای مهم ویتنام در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای تقویت آموزش و مهارت‌های نیروی کار است. دسترسی گسترده به آموزش آنلاین و برنامه‌های مهارت‌آموزی دیجیتال باعث شده است که نیروی کار ویتنامی با مهارت‌های لازم برای رقابت در اقتصاد دیجیتال جهانی تجهیز شود. این امر نقشی کلیدی در افزایش بهره‌وری و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی ایفا کرده است.

علاوه بر این، فناوری اطلاعات و ارتباطات به بهبود دسترسی به خدمات عمومی و افزایش شفافیت در ویتنام کمک کرده است. دولت با اجرای پروژه‌های دیجیتالی، مانند دولت الکترونیک، توانسته است کارایی خدمات دولتی را افزایش داده و هزینه‌های اجرایی را کاهش دهد. این رویکرد نه‌تنها به رشد اقتصادی کمک کرده، بلکه اعتماد عمومی به دولت را نیز تقویت کرده است.

• فیلیپین؛ از برون سپاری تا تجارت الکترونیک

فیلیپین یکی از نمونه‌های موفق در بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای رشد اقتصادی و توسعه پایدار است. این کشور با تمرکز بر صنعت برون‌سپاری فرآیندهای کسب‌وکار و تقویت زیرساخت‌های فناوری، توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یکی از مراکز جهانی خدمات دیجیتال تثبیت کند.

بخش برون‌سپاری فرآیندهای کسب‌وکار در فیلیپین نقشی کلیدی در اقتصاد این کشور ایفا می‌کند. شرکت‌های جهانی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی، به‌طور گسترده از خدمات برون‌سپاری این کشور در حوزه‌هایی مانند پشتیبانی مشتریان، پردازش داده‌ها و خدمات فناوری اطلاعات استفاده می‌کنند. این صنعت به‌تنهایی صدها هزار شغل ایجاد کرده و سهم قابل‌توجهی در تولید ناخالص داخلی فیلیپین دارد.

علاوه بر این، دولت فیلیپین با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، بهبود کیفیت آموزش دیجیتال و حمایت از استارت‌آپ‌های فناوری، بستر مناسبی برای رشد اقتصاد دیجیتال فراهم کرده است. این اقدامات، علاوه بر اشتغال‌زایی، موجب افزایش صادرات خدمات دیجیتال شده و به اقتصاد ملی کمک شایانی کرده است. تجارت الکترونیک نیز یکی از بخش‌های در حال رشد در این کشور است که با پلتفرم‌های نوآورانه و گسترش اینترنت پرسرعت، دسترسی مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به بازارهای آنلاین را تسهیل کرده است.

یکی دیگر از دستاوردهای فیلیپین در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده از فناوری برای بهبود آموزش و مهارت‌آموزی نیروی کار است. برنامه‌های آموزش دیجیتال در این کشور باعث شده است که نیروی کار مهارت‌های لازم برای رقابت در اقتصاد دیجیتال جهانی را کسب کند. این امر، علاوه بر افزایش بهره‌وری، فرصت‌های بیشتری برای مشارکت نیروی کار در بخش فناوری اطلاعات فراهم کرده است.

فناوری اطلاعات؛ ستون فراموش شده اقتصاد ایران

همانگونه که اشاره شد، فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان اقتصاد دیجیتال، نقش کلیدی در تحول ساختارهای اقتصادی و افزایش بهره‌وری ایفا می‌کند. ایران نیز همچون سایر کشورها، با هدف دستیابی به رشد پایدار و افزایش رقابت‌پذیری، به توسعه این بخش توجه کرده است. با این حال، عوامل متعددی همچون تحریم‌ها، فیلترینگ، کاهش سرمایه‌گذاری و ضعف در حکمرانی دیجیتال مانع از بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات در کشور شده‌اند.

تحریم‌های اقتصادی اعمال‌شده علیه ایران، دسترسی کشور به فناوری‌های پیشرفته، تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزارهای کلیدی را به شدت محدود کرده است. بر اساس پژوهش‌های بین‌المللی، دسترسی به دانش و فناوری پیشرفته یکی از عوامل اساسی در توسعه فناوری اطلاعات است. در غیاب تعاملات بین‌المللی، نه‌تنها امکان استفاده از فناوری‌های روز کاهش می‌یابد، بلکه فرآیند یادگیری فناورانه و انتقال تکنولوژی نیز مختل می‌شود. این شرایط، ایران را از مشارکت فعال در اقتصاد جهانی باز داشته و موجب وابستگی بیشتر به فناوری‌های قدیمی و بومی‌سازی ناکارآمد شده است.

دسترسی آزاد به اطلاعات و اینترنت پرسرعت از پیش‌نیازهای اصلی اقتصاد دیجیتال به شمار می‌روند. سیاست‌های فیلترینگ گسترده در ایران، دسترسی به پلتفرم‌های بین‌المللی و ابزارهای کلیدی را محدود کرده و به‌طور مستقیم بر بهره‌وری کسب‌وکارهای دیجیتال، استارت‌آپ‌ها و حتی آموزش آنلاین تأثیر منفی گذاشته است. مطالعات نشان می‌دهند که محدودیت در دسترسی به اینترنت می‌تواند به کاهش نرخ نوآوری، خروج سرمایه انسانی و کاهش سرمایه‌گذاری خارجی منجر شود. در اقتصادهای پیشرفته، اینترنت باز و شفاف به‌عنوان زیرساختی اساسی برای توسعه فناوری و اطلاعات شناخته می‌شود، در حالی که این مؤلفه در ایران با موانع جدی مواجه است.

توسعه فناوری اطلاعات نیازمند سرمایه‌گذاری پایدار در زیرساخت‌های دیجیتال است. با این حال، کاهش بودجه‌های دولتی و عدم مشارکت بخش خصوصی در ایران، توسعه زیرساخت‌های ضروری همچون اینترنت پرسرعت، مراکز داده و شبکه‌های هوشمند را به تأخیر انداخته است. بر اساس آمارهای بانک مرکزی،‌ موجودی سرمایه بخش ارتباطات به قیمت ثابت از سال ۱۳۹۳ روند کاهشی به خود گرفته است و این روند از سال ۱۳۹۷ همزمان با تشدید تحریم‌های اقتصادی تشدید شده است. در حالی موجودی سرمایه بخش ارتباطات در سال ۱۳۹۳ به قیمت ثابت حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان بود که این رقم در پایان سال ۱۴۰۲ به ۵۳ هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کرده است. به بیان دیگر،‌ سرمایه گذاری انجام در این بخش حتی کفاف استهلاک را نمی‌دهد. این در حالی است که سایر کشورها سرمایه گذاری گسترده‌ای در این بخش انجام داده‌اند، ایران با کاهش سرمایه در بخش ارتباطات روبرو است. از سوی دیگر، سهم موجودی سرمایه بخش ارتباطات نسبت به موجودی سرمایه کل کشور روند نزولی داشته است و از ۱.۴۴ درصد در سال ۱۳۹۰ به یک درصد در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. به بیان دیگر، این بخش با وجود اهمیت بالا در این سال‌ها اولویت سیاستگذاران برای سرمایه گذاری نبوده است.

تحقیقات نشان داده‌اند که ارتباط مستقیمی میان سطح سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری و اطلاعات و رشد اقتصادی وجود دارد. کاهش سرمایه‌گذاری، رقابت‌پذیری ایران در این حوزه را کاهش داده و باعث شده است بسیاری از استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای فناورانه نتوانند از ظرفیت‌های موجود بهره‌برداری کنند.

همچنین یکی از نتایج مستقیم تحریم‌ها و شرایط اقتصادی نامطلوب در ایران، مهاجرت نخبگان و متخصصان فناوری اطلاعات به کشورهای پیشرفته است. بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد قابل‌توجهی از نیروی انسانی ماهر در حوزه فناوری و اطلعات کشور را ترک می‌کنند. این روند، ظرفیت نوآوری و توسعه فناوری در ایران را کاهش داده و شکاف میان ایران و اقتصادهای پیشرفته را افزایش داده است. نیروی انسانی متخصص یکی از ارکان اصلی توسعه این بخش است و مهاجرت گسترده نیروی کار، تهدیدی جدی برای آینده اقتصاد دیجیتال ایران محسوب می‌شود.

نبود سیاست‌های شفاف، هماهنگ و آینده‌نگر در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، یکی دیگر از موانع توسعه فناوری و اطلاعات در ایران است. مشکلاتی همچون سوءمدیریت، نبود برنامه‌ریزی بلندمدت و عدم وجود چارچوب‌های قانونی شفاف برای موضوعاتی نظیر مالکیت داده، امنیت سایبری و حقوق مصرف‌کنندگان، از جمله چالش‌های کلیدی در این حوزه هستند. تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که حکمرانی مؤثر و حمایت از زیست‌بوم استارت‌آپی، از عوامل کلیدی در رشد اقتصاد دیجیتال است.

از سوی دیگر، بخش خصوصی به‌عنوان موتور محرک نوآوری و توسعه در حوزه فناوری اطلاعات، در ایران با موانع بوروکراتیک و سیاست‌های محدودکننده مواجه است. نبود حمایت کافی از استارت‌آپ‌ها، عدم تخصیص اعتبارات مناسب و عدم هماهنگی میان دولت و بخش خصوصی، به کاهش بهره‌وری و نوآوری در این بخش منجر شده است. در حالی که در کشورهای موفق، دولت‌ها با سیاست‌های تشویقی و کاهش موانع بوروکراتیک، بستر رشد فناوری را فراهم می‌کنند، در ایران این تعاملات به‌صورت ضعیف و ناکارآمد باقی مانده است.

اقتصاد کلانپیشنهاد ویژه