1403؛ سال هجوم ناترازی انرژی/ چرا کشور با کمبود انرژی مواجه شد؟

به گزارش تجارت نیوز، وضعیت ناترازی انرژی در ایران در سال ۱۴۰۳ یکی از چالش‌های اساسی اقتصاد کشور بود. ناترازی انرژی به معنای نبود تعادل بین عرضه و تقاضای انرژی است که در بخش‌های مختلف مانند برق، گاز، بنزین و گازوئیل به شکل‌های متفاوتی خود را نشان داد. این ناترازی نه‌تنها باعث ایجاد مشکلاتی در تامین انرژی شد، بلکه فشارهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی قابل توجهی به همراه داشت.

حال باید دید در سالی که گذشت، وضعیت حامل‌های انرژی چگونه بود و چه میزان ناترازی در کشور رقم خورد؟

کمبود 24 هزار مگاواتی برق در سال 1403

برای یافتن رقم ناترازی موجود در بخش برق، باید به صحبت‌های عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو در ۱۶ دی ماه در جلسه کمیسیون انرژی مجلس رجوع شود.

به گفته او، کمبود برق در سال ۱۴۰۳ به ۲۴ هزار مگاوات رسیده است. اما در تابستان ۳۵ هزار مگاوات بیشتر از زمستان برق مصرف می‌شود.

آن‌طور که مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر و سخنگوی صنعت برق، در مورد وضعیت ناترازی برق در شهریورماه سال جاری به ایسنا توضیح داد: ناترازی بین تولید و تقاضای مصرف برق که در پیک مصرف برق، یعنی مرداد سال گذشته، به حدود ۱۸ هزار مگاوات رسیده بود، در شهریورماه به بیش از ۱۹ هزار و ۷۰۰ مگاوات رسید.

وی افزود: در دوره‌هایی مانند تابستان، حداکثر تقاضا در تیر و مرداد رخ می‌دهد. در این زمان، تقاضا به حدود ۷۹ هزار و ۸۰۰ مگاوات رسید، در حالی که توان تولید حداکثر ۶۳ هزار تا 64 هزار مگاوات بود؛ یعنی حدود 17 هزار تا 18 هزار مگاوات ناترازی در زمان پیک وجود داشت. با ادامه موج گرما در شهریور ماه و استفاده از کولرها، این ناترازی به بیش از ۱۹ هزار و ۷۰۰ مگاوات هم رسید.

با توجه به اظهارات مدیرعامل توانیر و وزیر نیرو باید گفت که میزان ناترازی برق با وجود کاهش دما نه تنها کم نشد، بلکه به 24 هزار مگاوات هم رسید. این موضوع عمدتا ناشی از کمبود گاز در کشور و فرسودگی نیروگاه‌ها و بهره‌وری پایین آن‌ها رقم خورد.

فرسودگی نیروگاه‌ها و کاهش سوخت تحویلی؛ عوامل اصلی کمبود برق در کشور

شبکه خانگی و صنایع که در فصل تابستان مجبور به تحمل قطعی‌های مکرر برق شدند، با شروع فصل سرما و تشدید کمبود گاز به عنوان سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها، بار دیگر شاهد قطعی‌های برق در فصول سرد سال بودند.

نیروگاه‌های کشور به دلیل فرسودگی، نبود سرمایه‌گذاری و راندمان پایین، توانایی تولید برق کافی را ندارند. در همین زمینه وزیر نیرو در آیین آغاز معاملات گواهی صرفه‌جویی برق در آذرماه سال جاری گفت: راندمان متوسط در شبکه برق حدود 40 درصد است. یعنی 60 درصد انرژی تلف می‌شود و تنها 40 درصد آن تبدیل به برق می‌شود.

این موضوع در کنار شروع فصل سرما و افزایش مصرف گاز، باعث کاهش تحویل سوخت نیروگاهی شد. طوری که در برخی روزها میزان ذخیره‌سازی نیروگاهی نیز به صفر رسید.

کامبیز ناظریان، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ، نهم دی‌، در گفت‌وگویی با شبکه تهران اظهار کرد: اکنون سوخت نیروگاه‌ها به صورت روزانه تامین شده و هیچ‌گونه ذخیره‌سازی اضافی انجام نمی‌شود. در حال حاضر، مصرف به اندازه سوخت موجود در نیروگاه‌هاست و اگر مصرف بیشتر شود، احتمالاً سوخت برای تامین آن موجود نباشد.

کاهش سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها، مشکلات متعددی برای تامین برق به‌وجود آورد، اما باید گفت همان میزان سوختی که به نیروگاه‌ها تحویل داده شد هم به صورت بهینه مصرف نشد و حدود 60 درصد از آن در شبکه برق تلف شد.

کمبود 300 میلیون مترمکعبی گاز

ایران رتبه دوم ذخایر گازی جهان را دارد. با این حال به دنبال کمبود سرمایه‌گذاری در میدان گازی پارس جنوبی و افت فشار گازی در این میدان که 70 درصد از گاز کشور را تامین می‌کند، کشور با کمبود پی در پی گاز روبه‌روست.

سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، در گفت‌وگو با برنامه میز اقتصاد شبکه خبر در 23 آبان گفت: روزانه در اوج مصرف کشور، کمبود 250 میلیون تا 300 میلیون مترمکعبی گاز وجود دارد.

این رقم نشان‌دهنده شکاف عمیق بین عرضه و تقاضای گاز در کشور است. با وجود اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی در جهان است، مشکلات فنی در استخراج و توزیع گاز باعث شده است که عرضه گاز نتواند با تقاضا همگام شود. همچنین، کمبود سرمایه‌گذاری در بخش گاز، توسعه میادین گازی را با مشکل مواجه کرده است.

در سال ۱۴۰۳ به دلیل ناترازی گاز صنایع بزرگ مجبور به کاهش مصرف یا حتی قطع گاز شدند. این موضوع باعث کاهش تولید صنعتی و افزایش هزینه‌های تولید شد.

در حال حاضر، بیش از 80 درصد برق کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود که سوخت اول آن‌ها گاز است. وابستگی شدید تامین برق به گاز و توسعه نیافتن انرژی‌های تجدیدپذیر، یکی از دلایلی است که کمبود شدید گاز در ایران را رقم زده است.

از سوی دیگر، گازکشی مستقیم به منازل سراسر کشور و مناطق صعب‌العبور، از دلایل مهم مصرف گاز و توسعه نیافتن لوازم گرمایشی غیر گازی در کشور است. وابستگی شدید ایران به انرژی گازی و توسعه نیافتن انرژی‌های تجدیدپذیر، روند کمبود گاز را تشدید کرده است.

همزمانی کمبود بنزین و قاچاق آن

کمبود بنزین در کشور به وضعیتی بحرانی تبدیل شده است. مسئولان در مواجهه با بحران کمبود بنزین تاکنون راهکارهایی مانند واردات بنزین، کاهش کیفیت بنزین داخلی و افزایش کمیت آن، افزایش قیمت و … را امتحان کرده‌اند. این در حالی است که موضوع قاچاق بنزین در سال گذشته، از مهم‌ترین موضوعاتی بود که بارها توسط مسئولان مطرح شد. در ادامه نیاز است که ابتدا به رقم دقیق کمبود بنزین پرداخته شود.

کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در نشستی خبری در آبان ماه ۱۴۰۳ گفت: عمده واردات بنزین ایران به صورت سوآپی است و در شش ماهه نخست امسال به طور متوسط روزانه 8.5 میلیون لیتر بنزین وارد شده است. همچنین میزان واردات بنزین در مهرماه به 9 میلیون لیتر در روز رسید.

طبق برنامه اعلامی محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، در شهریور ماه سال جاری به مجلس شورای اسلامی، نیز در تیر ۱۴۰۳ متوسط تولید روزانه بنزین کشور ۱۱۴ میلیون لیتر و متوسط  مصرف روزانه بنزین کشور ۱۲۰ میلیون لیتر بوده است. یعنی روزانه به طور متوسط شش میلیون لیتر ناترازی بین تولید و مصرف بنزین وجود دارد.

عوامل کمبود بنزین و راهکارهای موجود در کشور

پالایشگاه‌های کشور به دلیل فرسودگی و کمبود سرمایه‌گذاری، توانایی تولید بنزین کافی ندارند و مسئولان به دنبال مواجهه با کمبود بنزین در کشور، به واردات بنزین روی آورده‌اند. موضوعی که فشار مضاعفی بر منابع ارزی کشور وارد کرد.

در مواجهه با کمبود بنزین، راهکار افزایش قیمت آن در سال 1403، بارها مطرح شد. از سوی دیگر، بسیاری از کارشناسان در مواجهه با این راهکار، به برنامه چهارم توسعه ارجاع دادند. برنامه‌ای که افزایش پلکانی قیمت بنزین متناسب با تورم را پیشنهاد داده بود.

از سوی دیگر، برخی از کارشناسان بر ناکارآمد بودن راهکارهای قیمتی بنزین تاکید کردند و بهبود کیفیت بنزین داخلی و توسعه مصرف سوخت خودروهای داخلی را پیش‌شرط هر اقدامی برای جبران کمبود بنزین می‌دانند.

همچنین، مصرف بنزین خودروهای داخلی بسیار بالاست و این خودروها حداقل دو برابر استاندارد جهانی، بنزین مصرف می‌کنند. از سوی دیگر، کیفیت بنزین تولیدشده در داخل بسیار پایین‌تر از استاندارد جهانی است. با این که بارها وعده تولید بنزین یورو5 داده شد، اما بنزین تولیدی در ایران به ندرت استاندارد یورو4 را داراست.

تمامی موضوعات عنوان‌شده، از عوامل تشدید ناترازی بنزین است. چراکه سوخت بی‌کیفیت و مصرف بالای خودروهای داخلی از یک سو به تشدید مصرف بنزین دامن زده است و کمبود سرمایه‌گذاری، فرسودگی پالایشگاه‌ها و دیگر عوامل در طرف عرضه، شکاف تقاضا و عرضه را عمیق‌تر می‌کند.

کمبود گازوئیل و فشار بر ناوگان حمل‌ونقل

کمبود گازوئیل در کشور، مانند موضوع بنزین، به فرسودگی پالایشگاه‌ها گره خورده است. پالایشگاه‌های کشور به دلیل فرسودگی و کمبود سرمایه‌گذاری، توانایی تولید گازوئیل کافی را ندارند. از سوی دیگر، قاچاق گازوئیل به کشورهای همسایه به دلیل تفاوت قیمت گازوئیل، یکی از عوامل تشدید ناترازی گازوئیل است. از میان سوخت‌های قاچاق‌شده، قاچاق گازوئیل سهم به سزایی دارد.

موضوع سهمیه گازوئیل و مشکلات متعددی که برای ناوگان حمل‌ونقل به وجود آورده، همواره موضوعی شایان توجه بوده است. مشکل کمبود سهمیه و اختلاف آن با نیاز ناوگان، اعتراض رانندگان را تاکنون بارها برانگیخت. مسئولان در مواجهه با کمبود گازوئیل، به سهمیه‌بندی بنزین و اجرای طرح‌های مناقشه‌برانگیزی مانند باک پر روی آوردند. اقدامی که تنش‌های مرزی با ترکیه نیز به وجود آورد.

مسئولان در مواجهه با کمبود گازوئیل، بارها موضوع افزایش قیمت آن را مطرح کردند. البته این موضوع در سال 1403 محقق نشد، اما احتمال وقوع آن در سال 1404 وجود دارد.

در روز دوم دی سال جاری، شرکت پخش فرآورده‌های نفتی، جایگاه‌داران را ملزم کرد تا پایان ماه جاری اقدام به تغییر نمایشگرهای جایگاه‌ها و ایجاد قابلیت نمایش قیمت کل به هشت رقم را عملی کنند.

در واقع جایگاه‌داران موظف شدند تا پایان سال 1403، نسبت به تبدیل نمایشگرهای دیسپنسرها و تلمبه‌ها با اولویت ویژه دیسپنسرهای نفت‌گاز یا همان گازوئیل، به نمایشگرهایی با قابلیت نمایش قیمت کل حداقل هشت رقم و قیمت واحد ۶ رقم اقدام کنند.

همچنین، طبق مصوبه‌ای که هشتم آبان‌ماه منتشر شد و به امضای محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهوری رسید، هیأت وزیران تصویب کردند که دریافت سوخت نفت‌گاز مازاد بر سهمیه، صرفاً با درخواست متقاضی و با قیمت خرید نفت‌گاز از پالایشگاه‌ها، در سقف 300 لیتر تا 600 لیتر در ماه، امکان‌پذیر است.

در نهایت در اسفند ماه سال گذشته در پی بالا گرفتن احتمال افزایش قیمت گازوئیل، علی احمدنیا، رئیس امور اطلاع رسانی دولت، در شبکه ایکس نوشت: شایعاتی درباره گران شدن گازوئیل در فروردین‌ماه مطرح شده است. رسماً اعلام می‌شود که دولت هیچ برنامه‌ای برای افزایش قیمت حامل‌های سوخت ندارد. ‏

سال 1403؛ سال هجوم ناترازی‌ها

برای کاهش کمبود انرژی در ایران، نیاز به اجرای یک سری راهکارهای اساسی و زیرساختی وجود دارد. سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های انرژی، نوسازی نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف از موارد مهمی است که باید توسط مسئولان انجام شود.

ناترازی انرژی در ایران در سال ۱۴۰۳ یکی از چالش‌های اساسی اقتصاد کشور بود که در بخش‌های برق، گاز، بنزین و گازوئیل به شکل‌های متفاوتی خود را نشان داد.

ارقام کمبود برق، گاز، بنزین و گازوئیل، به هیچ عنوان کم نیست و اگر برای سال آینده برنامه‌ریزی دقیقی صورت نگیرد، نه تنها ناترازی حامل‌های انرژی کاهش نمی‌یابد، بلکه به دلیل افزایش مصرف، روز به روز بیشتر می‌شود. باید گفت که بدون توجه به مشکلات زیرساختی حوزه انرژی، ناترازی انرژی به بحران تبدیل می‌شود. موضوعی که عواقب اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی قابل توجهی به همراه دارد.

برای مطالعه بیشتر گزارش مشکلات زیرساختی انرژی با کاهش 2 درجه‌ای دما حل می‌شود؟ را در تجارت‌نیوز بخوانید.