آشنایی با بازار سرمایه ایران / بخش دوم: بورس انرژی و ساختار بازارهای آن

به گزارش تجارت نیوز، بورس انرژی ایران که به‌عنوان بستری برای معاملات حامل‌های انرژی و اوراق مرتبط با آن فعالیت می‌کند، یکی از فراکاب‌‌هاست که سهام آن در بازار سرمایه مورد معامله قرار می‌گیرد. این بورس با هدف افزایش شفافیت در معاملات انرژی، کشف قیمت عادلانه و تسهیل تأمین مالی فعالان این حوزه راه‌اندازی شده است.

در این گزارش، به بررسی تاریخچه بورس انرژی ایران، ساختار بازارهای آن و نقش آن در اقتصاد کشور پرداخته شده است. گفتنی‌ست بخش نخست آشنایی با بازار سرمایه ایران به معرفی فرابورس اختصاص داشته است.

تاریخچه بورس انرژی ایران

ایده تأسیس بورس انرژی ایران از سال ۱۳۹۰ مطرح شد و سرانجام در سال ۱۳۹۱ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. هدف از راه‌اندازی این بورس، ایجاد بازاری شفاف و منسجم برای خرید و فروش حامل‌های انرژی از جمله نفت، گاز، برق و فرآورده‌های نفتی بود.

با گذشت زمان، ابزارهای مالی جدیدی نیز به این بورس اضافه شد تا امکان مدیریت ریسک و افزایش نقدشوندگی در معاملات انرژی فراهم شود.

ساختار بازارهای بورس انرژی ایران

بورس انرژی ایران از سه بازار اصلی تشکیل شده است که هرکدام نقش خاصی در معاملات حامل‌های انرژی دارند:

بازار فیزیکی: در این بازار، معاملات واقعی کالاهای انرژی‌محور انجام می‌شود و خریداران و فروشندگان می‌توانند حامل‌های انرژی را به‌صورت مستقیم معامله کنند. مهم‌ترین محصولات این بازار عبارت‌اند از:

• برق: عرضه و خریدوفروش برق میان نیروگاه‌ها و مصرف‌کنندگان عمده.
• نفت خام و فرآورده‌های نفتی: شامل نفت خام، گازوئیل، بنزین، قیر، نفتا و سایر مشتقات نفتی.
• گاز طبیعی: که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی کشور، در این بازار عرضه می‌شود.
• سایر حامل‌های انرژی: مانند زغال‌سنگ و محصولات پتروشیمی.

بازار مشتقه: این بازار به فعالان اقتصادی اجازه می‌دهد با استفاده از ابزارهای مالی، ریسک نوسانات قیمت حامل‌های انرژی را مدیریت کنند. مهم‌ترین ابزارهای این بازار عبارت‌اند از:

• قراردادهای آتی: که امکان خرید یا فروش یک حامل انرژی در آینده با قیمت مشخص را فراهم می‌کنند.
• قراردادهای اختیار معامله: که به خریداران حق (اما نه الزام) خرید یا فروش حامل‌های انرژی در آینده را می‌دهد.

بازار سلف موازی استاندارد: این بازار بستری برای پیش‌فروش حامل‌های انرژی با استفاده از قراردادهای سلف است. در این نوع قراردادها، تولیدکنندگان می‌توانند محصولات خود را پیش‌فروش کنند و خریداران نیز می‌توانند از این فرصت برای تأمین حامل‌های انرژی موردنیاز خود استفاده کنند.

نقش بورس انرژی در اقتصاد ایران

بورس انرژی ایران آثار مثبت متعددی بر اقتصاد کشور دارد، از جمله:

کشف قیمت شفاف: حذف واسطه‌ها و تعیین قیمت حامل‌های انرژی براساس عرضه و تقاضا.

افزایش نقدشوندگی بازار انرژی: فراهم کردن امکان خریدوفروش سریع و آسان برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان.

کاهش وابستگی به روش‌های سنتی معامله: ایجاد یک بستر رسمی و قانونی برای تجارت انرژی.

تسهیل صادرات حامل‌های انرژی: امکان عرضه محصولات نفتی و گازی به مشتریان خارجی از طریق این بورس.

چشم‌انداز آینده بورس انرژی ایران

بورس انرژی ایران یکی از ارکان مهم بازار سرمایه کشور است که امکان معاملات شفاف و کارآمد حامل‌های انرژی را فراهم می‌کند. توسعه ابزارهای مالی، بهبود زیرساخت‌های معاملاتی و گسترش بازارهای صادراتی می‌تواند این بورس را به یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران تبدیل کند.

با توسعه ابزارهای مالی جدید، افزایش شفافیت در معاملات و رفع محدودیت‌های صادراتی، بورس انرژی ایران می‌تواند به یکی از بازیگران کلیدی در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی انرژی تبدیل شود.

همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین مانند بلاکچین و قراردادهای هوشمند می‌تواند روند معاملات در این بورس را تسهیل کند.

گزارش‌های بیشتر را در صفحه بازار سرمایه بخوانید.